Gaip, kelime anlamı olarak nerede olduğu bilinmeyen anlamına gelmektedir. Gaiplik ise bir kimsenin ölüm tehlikesi içinde kaybolması veya kendisinden uzun süre haber alınmaması sonucu hakim kararı ile ölü olduğu kabul edilerek kişiliğine son verilmesidir. Türk Medeni Kanununda, ‘’ölüm tehlikesi içinde kaybolan veya kendisinden uzun zamandan beri haber alınamayan bir kimsenin ölümü hakkında kuvvetli olasılık varsa, hakları bu ölüme bağlı olanların başvurusu üzerine mahkeme bu kişinin gaipliğine karar verebilir.’’ denilerek gaiplik kararının hangi durumlarda, kim tarafından ve nasıl verileceği düzenlenmiştir. Tanımından ve kanun maddesinden de anlaşıldığı üzere gaip olan kişinin ölümü kesin olmamakla birlikte bu konuda kuvvetli ihtimal bulunmaktadır. Örneğin yolcuların bir kısmının kurtulduğu bir gemi veya uçak kazasında kendisinden haber alınamayan kişinin ya da denizde kaybolan ve kendisinden haber alınamayan kişinin durumu gaipliğe örnek olarak verilebilir.

Kişilik, sağ ve tam doğumla başlar ve ölümle sona erer. Hukuki olarak kişinin ölümünün birtakım sonuçları bulunmaktadır. Ölen kişinin mirasının mirasçılarına geçmesi, evliliğinin sona ermesi, kişiliğinin sona ermesi hukuki olarak ölüme bağlı sonuçlardandır. Bir kişinin ölüm tehlikesi içinde kaybolması ya da bu kişiden uzun süredir haber alınamaması ve bu kişinin ölümü hakkında kuvvetli şüphe bulunması durumuda bu kişi kendiliğinden ölü sayılmadığı için hukuki olarak ölüme bağlı sonuçlar da ortaya çıkmayacaktır. Yani bu kişinin mirası mirasçılarına geçmeyecektir, evliliği sona ermeyecektir. İşte bu durumda gaiplik kurumu devreye girmekte, bu kişiler ölü olarak kabul edilmekte ve hukuki olarak buna bağlı sonuçlar da ortaya çıkmaktadır. 

Gaiplik kararının şartları nelerdir ?

-Ölüm tehlikesi içinde kaybolma veya uzun süre boyunca haber alınamama

Gaiplik kararı verilmesinin ilk şartı gaip sayılacak kişinin ölüm tehlikesi içinde kaybolması veya bu kişiden uzun süre haber alınmaması durumunda kişinin ölümü hakkında kuvvetli olasılığın olmasıdır.           

-Yasal bekleme sürelerinin geçmiş olması

Ölüm tehlikesi içinde kaybolma ya da kişiden uzun süre haber alınamaması durumunda hemen gaplik kararı verilmemektedir. Bunun için kanunda belirtilen sürelerin geçmiş olması gerekir.

Ölüm tehlikesi durumunda en az bir yıl, uzun süreden beri haber alınamama durumumda son haber tarihinden itibaren en az beş yılın geçmiş olması gerekir. Bu süreler geçmeden gaiplik kararı verilemez.

-Mahkemeye başvurarak dava açılması

Gaiplik kararı için başvuru hakkı olan mirasçılar ya da kanunda sayılan diğer kişilerin mahkemeye başvurarak dava açması gerekmektedir. Yani gaiplik kararı dava açılmadan verilememektedir. Gaiplik kararı isteyebilecek kişiler kanuni mirasçılar, atanmış mirasçılar, vasiyet alacaklıları, vasiyeti yerine getirme görevlisi olarak sayılabilir. Belli durumlarda hazine de dava açarak gaiplik kararı verilmesini talep edebilir.

-Mahkeme tarafından ilan verilmesi

Mahkeme, gaipliğine karar verilecek kişi hakkında bilgisi bulunan kişileri bilgi vermeleri için ilan vererek çağırmaktadır. Bu ilanla bilgisi bulunan kişiler mahkemeye davet edilir. İlk ilanın verildiği tarihten itibaren en az altı ay beklenir ve en az iki kez ilan yapılır.  İlandan sonuç alınamazsa yani gaip kişi bulunamazsa mahkeme tarafından bu kişinin gaipliğe karar verilir. Gaipliğine karar verilecek kişi, ilan süresi dolmadan ortaya çıkar veya kendisinden haber alınırsa ya da öldüğü tarih tespit edilirse gaiplik istemi yani açılan dava düşer.

Hangi mahkemede dava açılması gerekir ?

Gaiplik kararı için kişinin Türkiye’deki son yerleşim yerinin olduğu mahkemeye, eğer kişinin Türkiye’de yerleşim yeri yoksa nüfusa kayıtlı olduğu yer mahkemesine, böyle bir kaydı da yoksa anne babasının kayıtlı bulunduğu yer mahkemesine başvurulması gerekir. Görevli mahkeme ise Sulh Hukuk Mahkemesidir.

Gaiplik nedeniyle evlilik kendiliğinden sona erer mi ?

Kişinin gaip olması ya da mahkeme tarafından gaipliğine karar verilmesi durumunda evlilik kendiliğinden sona ermez. Gaiplik kararını alan eş mahkemeye başvurarak gaiplik nedeniyle evliliğin feshini talep etmelidir. Mahkeme tarafından da başka bir delil aranmaksızın evliliğin feshine karar verilir.